Potrzeby wcześniaka, noworodka, niemowlęcia i wreszcie małego dziecka ulegają zmianie na wszystkich etapach jego rozwoju. Pomimo tych zmian mleko matki jest uznawane za najlepszy i najzdrowszy pokarm, którym powinno być karmione dziecko przez pierwsze sześć miesięcy życia, a także później, kiedy zaczynamy rozszerzać dietę.
To pozwala wysnuć wniosek, że mleko mamy również ulega zmianie. Dostosowuje się do potrzeb dziecka. I rzeczywiście tak jest. Skład mleka matki zmienia się w zależności od fazy laktacji, czasu rozwiązania ciąży, okresu laktacji, potrzeb dziecka, pory dnia, a także stanu zdrowia mamy i jej diety. Niektóre z tych czynników mają większe, inne mniejsze znaczenie.
W tym artykule opowiem Ci więcej na temat zmienności składu mleka matki:
- o rodzajach mleka – mleku „wcześniaczym”, siarze, mleku przejściowym i dojrzałym
- o fazach karmienia
- wpływie diety matki
RODZAJE MLEKA MATKI
W zależności od okresu laktacji wyróżniamy cztery podstawowe rodzaje mleka kobiecego: przedporodowe, siarę, przejściowe oraz dojrzałe. Różnią się one składem, zawartością składników odżywczych i tym samym wartością energetyczną (kalorycznością).
Mleko przedporodowe powstaje jeszcze w trakcie trwania ciąży i zazwyczaj nie jest wydzielane na zewnątrz. Jednak w niektórych przypadkach może pojawiać się samoistnie już w III trymestrze ciąży. Pojawienie się tego mleka świadczy o przygotowywaniu się gruczołów sutkowych do rozpoczęcia laktacji po porodzie. Mleko przedporodowe zawiera stosunkowo dużo białka, sodu, chloru, ale mało tłuszczu, laktozy i potasu.
Poza wymienionymi czterema rodzajami mleka, warto wspomnieć również o mleku „wcześniaczym”, wytwarzanym przez organizm mamy w przypadku przedwczesnego porodu. Jest ono inne niż siara, czy mleko przejściowe mam, które urodziły w terminie.
MLEKO „WCZEŚNIACZE”
Najbardziej optymalnym sposobem żywienia dzieci urodzonych przed terminem jest mleko ich mam. Dopiero w momencie jego braku lub niedostatecznych ilości wcześniakom można podawać mleko z Banku Mleka Kobiecego, a w ostateczności mleko modyfikowane. Dlaczego? Mleko „wcześniacze” dostosowuje się składem do potrzeb dziecka, jest inne niż mleko mam, które urodziły w terminie. Co ciekawe jest zmienne w zależności od tygodnia w którym dziecko urodziło się przedwcześnie. Jest to więc pokarm, który trudno zastąpić innym.
Mleko „wcześniacze” ma większą gęstość energetyczną niż siara, czy mleko przejściowe u mam, które urodziły w terminie. Ma więcej tłuszczu, białka, cholesterolu, żelaza, magnezu, potasu, sodu i chlorków. Zawiera więcej białek o optymalnym, łatwiej przyswajalnym przez dziecko składzie aminokwasów. Ma również więcej składników pomagających budować odporność dziecka, hamować reakcje zapalne organizmu m.in. – laktoferryny, lizozymu, immunoglobulin, cytokin, czynników wzrostu. Dostarcza również większej ilości hormonów regulujących metabolizm organizmu dziecka, jak leptyna, czy grelina. Wpływają one na kontrolę spożywania posiłków i pomagają regulować masę ciała, prawdopodobnie wpływają na wzrost i rozwój dziecka w pierwszym roku życia.
Po około 4-6 tygodniach od rozpoczęcia laktacji, mleko „wcześniacze” dojrzewa i przypomina składem mleko matki dziecka donoszonego. Szacuje się, że już w 4 tygodniu mleko „wcześniacze” może nie zaspokajać w pełni potrzeb dziecka. Jest to oczywiście kwestia, którą należy oceniać indywidualnie. Jednak dość często w tym momencie (zgodnie z rekomendacjami ESPGHAN [Europejskie Towarzystwo Gastroenterologii i Gastroenterologii Dziecięcej] i AAP [Amerykańska Akademia Pediatrii]) mleko matki jest wzbogacane w tzw. wzmacniacze (BMF).
Jak dowodzą badania karmienie wcześniaków mlekiem kobiecym daje wiele korzyści zdrowotnych. Zauważono, że wpływa ono korzystnie na rozwój przewodu pokarmowego, sprzyja szybszemu dojrzewaniu jelit i skraca okres karmienia pozajelitowego. Zmniejsza zagrożenie rozwoju zakażeń szpitalnych, zwiększa zdolności poznawcze (większe IQ) i sprzyja prawidłowemu wzrostowi.
SIARA
Mleko początkowe, czyli siara (colostrum) jest pierwszym pokarmem pojawiającym się po porodzie. Jest wytwarzana w pierwszym tygodniu po porodzie, według różnych źródeł od 2-3 doby do nawet 4-5 doby. Zasadniczo produkcja siary kończy się w momencie wystąpienia nawału. Nawał to nic innego jak zwiększona produkcja mleka. Nagle robi się go znacznie więcej, a piersi napełniają się szybciej niż w przypadku wytwarzania samej siary.
Wracając jednak do siary…
Jest ona bardzo charakterystyczna – gęsta i żółta. Swoją barwę zawdzięcza dużej ilości beta-karotenu, silnego przeciwutleniacza. Kobiece piersi nie produkują jej w zbyt dużych ilościach, noworodek podczas jednego karmienia spożywa zaledwie 2-10 ml siary, co daje 50-100 ml na dobę. Jest ona jednak bardzo skoncentrowanym pokarmem. Zawiera duże ilości białka, witaminy A, E, beta-karotenu, sodu, potasu, cynku i chloru. Ma za to mniejszą gęstość energetyczną niż mleko dojrzałe, co zawdzięcza mniejszej ilości tłuszczu i laktozy. Zawiera również mniej witamin rozpuszczalnych w wodzie, czyli witaminy C i witamin z grupy B. Oprócz podstawowych składników odżywczych siara jest bogatym źródłem immunoglobulin (szczególnie SIgA), leukocytów, laktoferryny, czynników wzrostu (zawiera 2000-razy więcej czynnika wzrostu naskórka niż mleko dojrzałe), cytokin, czy hormonów. Mają one na celu zwiększyć odporność dziecka, sprzyjają jego prawidłowemu rozwojowi i stymulują dojrzewanie narządów, szczególnie przewodu pokarmowego.
MLEKO PRZEJŚCIOWE
Mleko przejściowe ma zmienny skład. Stanowi fazę przejściową pomiędzy siarą a mlekiem dojrzałym, które pojawia się w 2-3 tygodniu od porodu. Jest jaśniejsze od siary, ponieważ zawiera mniej beta-karotenu. Zawiera również mniej białka i immunoglobulin, a także witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, E). Ma za to większą wartość energetyczną niż siara, co zawdzięcza większemu stężeniu tłuszczu. Zawiera również więcej witamin rozpuszczalnych w wodzie.
MLEKO DOJRZAŁE
Mleko dojrzałe pojawia się w 2-3 tygodniu po porodzie. Jest to pokarm docelowy. Zasadniczo po pierwszym miesiącu po porodzie skład mleka dojrzałego jest względnie stały. Ma ono większą wartość energetyczną niż mleko przejściowe, czy siara. Zawiera więcej tłuszczu i laktozy, ale mniej białka. A jego objętość jest większa za sprawą wody.
Wartość energetyczna mleka kobiecego zależy od stężenia tłuszczu. Jest to czynnik również podlegający zmianom. Zależy od fazy karmienia, okresu laktacji, odstępów pomiędzy poszczególnymi karmieniami, czy BMI mamy. U mam z nadwagą i otyłością zawartość tłuszczu w mleku jest wyższa niż u tych o prawidłowej masie ciała.
FAZY KARMIENIA PIERSIĄ
Podczas karmienia piersią wyróżniamy dwie fazy mleka. Mleko I fazy pojawia się na początku karmienia. Jest ono bardziej wodniste, ma mniej tłuszczu, co ma na celu zaspokoić w pierwszej kolejności pragnienie dziecka. Dopiero po kilku minutach ssania pojawia się mleko II fazy. Jest ono bardziej skoncentrowane, zawiera więcej składników odżywczych, a jego podstawową funkcją jest odżywianie.
WPŁYW DIETY NA MLEKO MATKI
Dieta mamy w niewielkim stopniu wpływa na skład jej mleka. Oddziałuje ona na niektóre, bardziej wrażliwe składniki odżywcze. Poza tym do mleka przenikają niektóre substancje, które przyjmuje mama, jak na przykład alkohol, czy leki. Więcej na ten temat możesz przeczytać tutaj.
Jeśli interesują Cię tematy związane z dietą matki karmiącej, odżywianiem w ciąży lub karmieniem piersią zapraszam do przeczytania moich artykułów.
- Nehring-Gugulska M., Żukowska-Rubik M., Pietkiewicz A. [pod red.]: Karmienie piersią w teorii i praktyce. Podręcznik dla doradców i konsultantów laktacyjnych oraz położnych, pielęgniarek i lekarzy. Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 51-57, 447-457
- Orczyk-Pawiłowicz M., Wesołowska A.: Różnice w biochemicznym składzie mleka matek wcześniaków i noworodków urodzonych o czasie – aspekt żywieniowy. Standardy Medyczne Pediatria 2013, 10, 677-686
- Kowalówka M., Kosewski G., Przysławski J.: Porównanie potencjału antyoksydacyjnego mleka kobiecego – siara vs mleko przejściowe. Bromatologia i Chemia Toksykologiczna 2020, LIII, 1, 23-29
Zdjęcie od rawpixel.com – pl.freepik.com