Kwitnące na biało w maju i czerwcu kwiaty czarnego bzu zdobią wiosną nasze parki, lasy, zarośla, ogrody i przydroża. Czarny bez (łac. Sambucus nigra L.) występuje powszechne w naszym kraju, można go spotkać niemal wszędzie. Najważniejszymi surowcami zielarskimi są kwiaty i owoce, zbierane w dużej części ze środowiska naturalnego, co najlepiej świadczy o popularności bzu w Polsce.
Czy wiesz, że…
W średniowieczu damy używały kory bzu jako środka odchudzającego, jednak te właściwości nie zostały potwierdzone.
KWIATY CZARNEGO BZU
Czarny bez kwitnie na przełomie maja i czerwca. Jego biało-żółte kwiaty zebrane w baldachy najlepiej pozyskiwać na początku czerwca ścinając je całe. Dopiero po wysuszeniu oddziela się je od łodyżek.
Kwiaty czarnego bzu są dobrym źródłem flawonoidów (zawierają ich średnio 1,8%) m.in. rutozyd, pochodne kwercetyny i kemferolu, zawierają również fenolokwasy i kwasy organiczne m.in. kwas kawowy, kwas walerianowy. Dostarczają także garbniki, śluzy, małe ilości olejku eterycznego, aminy i triterpeny.
Wśród zawartych w kwiatach substancji aktywnych najważniejszą rolę odgrywają flawonoidy.
Działanie kwiatów czarnego bzu:
- napotne
- rozgrzewające
- wykrztuśne
- słabe moczopędne
- uszczelniają ściany naczyń włosowatych, poprawiają ich elastyczność – dzięki obecności flawonoidów.
Kwiat czarnego bzu doskonale sprawdzi się w niwelowaniu objawów przeziębienia, przy katarze, kaszlu, czy bólu gardła. Odwary z niego można stosować do płukania przy zapaleniach jamy ustnej, gardła, anginie lub w postaci okładów w zapaleniu spojówek.
OWOCE CZARNEGO BZU
Owoce czarnego bzu pojawiają się w sierpniu i wrześniu, są niewielkie, czarnofioletowe i mają słodko-kwaśny smak. Podobnie jak kwiaty, tak i owoce zbiera się odcinając całe baldachy, suszy się je w temperaturze 60°C i dopiero wówczas oddziela.
Czarny bez to typowy surowiec antocyjanowy, zawiera głównie cyjanidynę. Poza tym w owocach występują garbniki, kwasy organiczne (jabłkowy, chlorogenowy, askorbinowy – witamina C), witaminy z grupy B i pektyny.
Działanie owoców czarnego bzu:
- napotne
- lekko przeczyszczające
- słabe przeciwbólowe (160 razy słabsze od morfiny)
- przeciwzapalne – dzięki obecności antocyjanów
- wpływają na przepuszczalność ścian naczyń włosowatych.
Owoce czarnego bzu sprawdzą się w leczeniu objawów przeziębienia, w problemach z wypróżnieniem, w biegunkach, w stanach zapalnych żołądka i jelit oraz przy niestrawności.
Z owoców można przyrządzić sok, powidła.
Łyżka powideł spożyta przed snem jest pomocna w leczeniu zaparć. Sok z owoców czarnego bzu działa moczopędnie, może być również pomocny w zapobieganiu biegunce, leczeniu przeziębienia, grypy i lekkich problemów trawiennych.
Czy wiesz, że…
W starożytnym Rzymie czarny bez używano do farbowania włosów.
INNE SUROWCE ZIELARSKIE
Oprócz kwiatów i owoców w ziołolecznictwie stosuje się również liście, rzadziej korzenie i korę z nich.
Liście czarnego bzu mają działanie moczopędne i napotne, również żółciopędne. Napar z nich jest pomocny w leczeniu nieżytów dróg trawiennych i zaparć.
Korzenie pozyskuje się z dwuletnich i starszych krzewów, działają przede wszystkim moczopędnie.
RECEPTURY
wg Ożarowskiego i Jaroniewskiego oraz Poprzęckiego
Odwar z kwiatów
- 1-2 łyżki kwiatów
- szklanka wody
Kwiaty zalej zimną wodą i zagotuj. Gotuj na małym ogniu pod przykryciem około 3 minut. Odstaw na 15 minut, przecedź. Pij 1/3 – ½ szklanki 2-3 razy dziennie pomiędzy posiłkami jako środek moczopędny. Jako środek napotny i przeciwgorączkowy wypij wieczorem po kolacji szklankę odwaru z dodatkiem soku malinowego.
Napar z kwiatów do inhalacji
- 2-3 łyżki kwiatów
- 2 szklanki wody
Kwiaty zalej wrzątkiem, przykryj i odstaw na 10 minut. Wdychaj zapach naparu w pewnej odległości od wrzątku, najlepiej przykryj głowę ręcznikiem. Inhalacje są pomocne w przewlekłych zapalaniach dróg oddechowych i uporczywym kaszlu.
Napar z kwiatów i liści
- 1 łyżka kwiatów
- 1 łyżka liści
- szklanka wody
Kwiaty i liście zalej wrzątkiem, przykryj i odstaw na 15 minut. Odcedź. Stosuj zewnętrznie w formie okładów na wrzody.
Odwar z owoców czarnego bzu
- 1-2 łyżki owoców
- szklanka wody
Owoce zalej zimną wodą, zagotuj. Gotuj na małym ogniu pod przykryciem przez około 5 minut. Odstaw na 15 minut, przecedź. Jako środek moczopędny pij 1/3 szklanki 2-4 razy dziennie pomiędzy posiłkami. Jako środek ułatwiający wypróżnianie i przeciwbólowy pij ½ – 2/3 szklanki odwaru po posiłku, żeby zintensyfikować działanie przeciwbólowe dodaj około 2 łyżek soku z owoców czarnego bzu.
Możliwe działania niepożądane: nie zaobserwowano żadnych o ile stosuje się zalecane dawki.
Jeśli interesują Cię inne moje artykuły dotyczące fitoterapii, znajdziesz je tutaj.
- Kohlmünzer S.: Farmakognozja. Warszawa 2007, s. 176-177, 197
- Ożarowski A., Jaroniewski W.: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie. Warszawa 1987, s. 93-96
- Poprzęcki W.: Ziołolecznictwo, Warszawa 1989, s. 49-50
Zdjęcie od Ulrike Leone z Pixabay